Links- en rechtshandigheid bij mensen, links- en rechtsom gewonden slakkenhuizen of orchideeënbloemen, met de klok mee of tegen de klok in gedraaide keverpenissen… De natuur blijkt vol te zitten met spiegelbeelden. De bekende Canadese evolutiebioloog Richard Palmer, hoofdspreker op een symposium hierover op 30 november, denkt dat ze de sleutel bevatten voor het begrijpen van de evolutie van lichaamsvorm.
In Leiden, een stad van 120.000 mensen, lopen waarschijnlijk ruim tien mensen rond met het hart op de verkeerde plaats. Letterlijk, want “situs inversus”, een erfelijke aandoening waarbij het hele lichaam gespiegeld is (het hart rechts i.p.v. links, de lever links i.p.v. rechts, alle lussen van de darm de andere kant op) komt voor bij 1 op de 10.000 mensen. Zulke spiegelbeeldvormen zijn te vinden bij bijna alle dieren die een lichaam hebben dat niet perfect symmetrisch is, soms als afwijkende gespiegelde exemplaren, soms als complete soorten, en soms zijn beide vormen ongeveer even algemeen. De tropische boomslak Amphidromus banksi bijvoorbeeld is tegen de klok in gedraaid, de verwante Amphidromus tanyai met de klok mee, terwijl bij de meeste andere soorten door elkaar voorkomen. En niet alleen bij dieren: veel planten hebben asymmetrische bloemen die elkaars spiegelbeeld kunnen zijn.
Omdat spiegelbeelden zo wijd verspreid voorkomen in de natuur, zijn ze een van de weinige eigenschappen van lichaamsbouw waar algemeen geldende principes voor kunnen worden ontdekt. En die principes blijken verrassend, zo betoogt Professor Richard Palmer, “spiegelbeeld-goeroe” van de Universiteit van Alberta in Canada. Palmer, door de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) uitgenodigd als “visiting professor” bij het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit* , is hoofdspreker op het symposium Through the Looking Glass dat op 30 november in Naturalis plaatsvindt.
Palmer onderzocht hoe vaak in de evolutie van het dierenrijk “links”, “links & rechts” en “rechts” in elkaar zijn geëvolueerd en welke vormen erfelijk zijn en welke niet. Hij kwam daarbij tot de verrassende conclusie dat “links” en “rechts” vaak niet erfelijk zijn bij dieren waarbij beide vormen door elkaar voorkomen, maar dat die diersoorten in de evolutie vaak de voorouder zijn van soorten die uitsluitend “rechts” of “links” zijn, en waarbij deze eigenschap wel erfelijk is. Het is daarmee een van de eerste overtuigende voorbeelden van de omstreden theorie van “genetische assimilatie”, waarbij de evolutie als het ware ervoor zorgt dat eigenschap erfelijk worden die dat eerst niet waren.
Andere sprekers op het symposium zijn: Barbara Gravendeel (NCB), over links- en rechtsgewonden orchideeën; Menno Schilthuizen (NCB) en Edmund Gittenberger (NCB), over links- en rechtgewonden slakken; Tom van Dooren (NCB) over rechts- en linksmondige cichlide vissen; Guy Vingerhoets (Univ. Gent) en Stefan van Dongen (Univ. Antwerpen), over rechts- en linkshandigheid bij mensen; Jeroen Bakkers (Univ. Utrecht), over spiegelbeeldige hartontwikkeling bij mensen; en Frietson Galis (NCB) over symmetrie en asymmetrie bij zoogdieren.
Het volledige programma is te vinden op http://science.naturalis.nl/research/news
Richard Palmers homepage is: http://www.biology.ualberta.ca/palmer/palmer.html
* Het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit (NCB) is de conglomeratie van Naturalis, het Nationaal Herbarium en het Zoölogisch Museum Amsterdam en wordt per 1 januari 2010 van kracht.