Pleistoceen en pleistocene zoogdieren

De WPZ is het kenniscentrum voor het Pleistoceen van Nederland. Maar wat is het Pleistoceen en waardoor kenmerkt de pleistocene fauna zich?

Wolharige neushoorn. Model van Remie Bakker, Foto Salko de Wolf

Het Pleistoceen duurde van circa 2,5 miljoen tot 10.000 jaar geleden. Tijdens dit geologisch tijdvak wisselden koude (glacialen of ijstijden) en warmere perioden (interglacialen of tussenijstijden) elkaar af. In ijstijden kon meters tot kilometers dik landijs zich over noordelijk Amerika en Eurazië uitbreiden. Tweemaal bereikte dit landijs zelfs Noord-Nederland, waardoor de stuwwallen en Utrechtse Heuvelrug zijn ontstaan.

Het vastleggen van al het zeewater in landijs, zorgde voor een dalende zeespiegel. Hierdoor kwam in koude tijden het gebied dat wij nu als Noordzee kennen droog te liggen. Van Engeland tot aan Siberië lag een uitgestrekte mammoetsteppe, waar behalve mammoeten ook andere (uitgestorven) dieren rondliepen zoals wolharige neushoorns, sabeltandkatten, hyena’s en steppewisenten.

Tijdens interglacialen nam de temperatuur dusdanig toe dat het landijs smolt, noordwaarts terugtrok en de zeespiegel weer steeg. In deze perioden liepen er dieren als bosolifanten, tapirs, schildpadden en makaken in ons land rond. Het Holoceen (de laatste 10.000 jaar) waarin we nu leven is ook een interglaciaal te noemen.

De fossielen van deze dieren worden overal in het land teruggevonden, maar vooral aan de kust. Opgespoten zand uit de Noordzee, dat gebruikt wordt om de kust uit te bouwen (zoals bij de Maasvlakte) of te verstevigen (zoals bij Hoek van Holland), wordt van diep uit zee gehaald en bevat, met een beetje geluk, veel fossielen. Lopend over het strand kun je je teen er soms tegen eentje stoten.

Het onderzoek naar al deze fossielen, groot en klein, compleet en gebroken, maakt het complete plaatje en verhaal over wat zich hier tijdens het Pleistoceen moet hebben afgespeeld. De verhalen over deze vondsten, hun determinaties en reconstructies kun je lezen in ons tijdschrift Cranium, en horen tijdens een bijeenkomst.

Kijk bij de lijst musea op onze website waar de fossielen in de vitrines liggen en je oog in oog kunt staan met levensechte modellen.